ΔΑΜΑΝΙΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ: ΔΑΜΑΝΙΑ Χθες, σήμερα και αύριο.

ΔΑΜΑΝΙΑ

Χθες, σήμερα και αύριο.

Ε κεί που οι τρείς κατηργημένες σήμερα επαρχίες Μονοφατσίου,

Μαλεβυζίου και Τεμένους του νομού Ηρακλείου συναντιόντουσαν πριν την διοικητική διαίρεση του 1997 με το σχέδιο Καποδίστριας, δεσπόζει η μεγάλη και γεραρά Μονή του Αγίου Γεωργίου Επανωσήφη.

Ένα από τα πολλά χωριά που στο διάβα των χρόνων έχουν αγαθές σχέσεις με το Μοναστήρι είναι το χωριό Δαμάνια, που βρίσκεται μόλις τρία χιλιόμετρα δεξιότερα και αποτελεί την έδρα του ομώνυμου τοπικού Διαμερίσματος του Δήμου Αρχανών-Αστερουσίων. Ο πληθυσμός του αποτελείται εξ’ ολοκλήρου από πρόσφυγες που ήρθαν μετά τη μικρασιατική καταστροφή στην Κρήτη. Κατά την απογραφή του 2001 είχε 393 κατοίκους.

Σύμφωνα με τον Αρχαιολόγο Ν. Πλάτωνα το όνομα του χωριού προέρχεται από το Παλιότερο τύπο Δαμάϊα και αυτό από ΔΑ-Μα που σημαίνει Μάνα-γη.

Ο οικισμός υπήρχε από την Μινωική εποχή και αυτό το μαρτυρεί ο σημαντικός θολωτός τάφος που βρέθηκε από τον Ξανθουδίδη στην θέση Κουρήνα στα 1915. Ο τάφος χρονολογικά τοποθετείται στην παρακμή του Μινωικού πολιτισμού.

Η ύπαρξη και η συνεχής παρουσία κατοίκων στην περιοχή, αποδεικνύεται από τον Βυζαντινό Ναό της Ζωοδόχου Πηγής, που η παράδοση θέλει να είναι ένας από τους χίλιους που οικοδόμησε ο Άγιος Νίκων ο Μετανοείτε στην Κρήτη, μετά από εντολή του Νικηφόρου Φωκά, αφού κατέλαβε την νήσο, για να τονώσει το ηθικό των Χριστιανών. Ο πλησιέστερος των ιδίων προδιαγραφών Ναός, ο Άγιος Αντώνιος, βρίσκεται στο δρόμο για την Καρκαδιώτησα, αριστερά από την Μονή του Επανωσήφη. Οι τοιχογραφίες που σώζονται είναι μόλις το 10% του χώρου και όπως αναφέρει η καθηγήτρια Βυζαντινής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Ρεθύμνου κυρία Παπαδάκη αγιογραφήθηκαν στα 1399.

Από τις μεταφράσεις των τουρκικών ιστορικών εγγράφων

του Σταυρινίδη, αντλούμε την πληροφορία πως το 1881 κατοικούνταν μόνο από τούρκους. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών κατοικήθηκε το χωριό από πρόσφυγες. Από τον καιρό της τουρκοκρατίας σώζεται το χάλασμα, που ήταν σύμφωνα με μαρτυρίες το σπίτι του προύχοντα (Πασά) του χωριού.

Σήμερα τα Δαμάνια είναι ένα γραφικό παραλίμνιο μικρό και ήσυχο χωριό στο πιο γόνιμο κομμάτι της επαρχίας, η αμπελοκαλλιέργεια και η ελαιοκομία είναι οι κύριες ασχολίες των κατοίκων του οικισμού.

Περιδιαβαίνοντας τα πλακόστρωτα στενά του χωριού, με τις ανθισμένες αυλές και τα πολλά πιθάρια ή περπατώντας το καλντερίμι περιμετρικά της τεχνικής λιμνοδεξαμενής, που δημιουργήθηκε από φράγμα σε παραπόταμο του ποταμού Αναποδάρη, θαυμάζει κανείς το μεράκι και την νοικοκυροσύνη που είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα των Μικρασιατών.

Ήταν όμως πάντα έτσι ειδυλλιακά τα πράγματα;

Η πρόσφατη ιστορία του χωριού ξεκινά στα 1927 όταν ήρθαν

54 οικογένειες από τις 150 που ζούσαν στο Τσίβλικ της Σελεύκειας, με αρχηγούς τον Μιχάλη Βασιλειάδη πρόεδρο και βοηθούς τους Κουλτζή Αβραάμ και Καλαϊτζόγλου Γαβριήλ να εγκατασταθούν στα ερείπια πού άφησαν οι Τούρκοι φεύγοντας.

Γεωργοί και κτηνοτρόφοι έχουν πάντα διένεξη και αυτό δεν μπορούσε να αποτραπεί, έτσι δημιουργήθηκε μια ατμόσφαιρα αμφιβολίας που ακόμα και σήμερα πλανάτε στον αέρα.

Στα 1995 ο Ιεραπόστολος Αρχιμανδρίτης Νεκτάριος Γκίνος, εφημέριος του χωριού τότε, ίδρυσε το Κέντρο Νεότητος,

με στόχο εκτός των άλλων, την καταγραφή της ιστορίας του χωριού και την διάσωση των ονομάτων των σφαγιασθέντων στην Καταστροφή. Αυτό έγινε αιτία να έρθει και το Ι.Μ.Ε. (Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού) για καταγράψει σε βίντεο αφηγήσεις επιζώντων.

Σε αυτούς τους επιζήσαντες της καταστροφής εξέφρασε την ευαρέσκεια Της και τίμησε η Επίσημη Εκκλησία, δια του Αρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου,

παρουσία και εκπροσώπου της Βουλής των Ελλήνων, του υφυπουργού Δημητρίου Σαρρή, απονέμοντας τους Ευεργετήρια διπλώματα, στις 11 Σεπτεμβρίου 1997, κατά την διάρκεια ειδικής τελετής για την επέτειο των 70 χρόνων από την σύσταση της Ενορίας Δαμανίων,

Ο ακριβής αριθμός των σφαγιασθέντων δεν είναι γνωστός, ωστόσο τα ονόματα που κατάφεραν να θυμηθούν τότε οι γηραιότεροι εν ζωή Δαμανιανοί και διασταυρώθηκαν είναι:

Αναστασιάδης Απόστολος ετών 15

Ασλάνογλου Σπυρίδων ετών 18

Βογιατζής Γεώργιος ετών 19

Μπαλτζόγλου Δημήτριος ετών 18

Ουστάμπασης Γεώργιος ετών 18

Πατζαξόγλου Μαρία ετών 40

Πετρίδη Δέσποινα ετών 60

Πετρίδης Γεώργιος ετών 17

Προδρομόσογλου Γεώργιος ετών 18

Τολλού Αντώνιος ετών 60

Τοπάλογλου Σάββας ετών 16

Τσολάκογλου Νικόλαος ετών 17

Και η Θεοδοσία μικρό παιδί 3 χρόνων, εγγονή του Μυλωνά .

Από εκείνη την μεγάλη τελετή στην επέτειο των 70 χρόνων από την σύσταση της Ενορίας Δαμανίων, αλλά και του χωριού δραστηριοποιήθηκε ο (Πολιτιστικός σύλλογος).

Το χωριό Δαμάνια έχει τέσσερεις ναούς. Εκτός από τον προαναφερθέντα της Ζωοδόχου Πηγής, ο οποίος αναστηλώθηκε με την βοήθεια της Αρχαιολογικής υπηρεσίας,

από 15 Φεβρουαρίου 1979 μέχρι 9 Μαΐου 1986, οπότε και ξαναλειτούργησε, δίπλα και μέσα στο κοιμητήριο τον νεόδμητο Ναό των Αγίων Πάντων, του οποίου τα εγκαίνια έκανε ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Κρήτη Τιμόθεος, στις 11 Σεπτεμβρίου 1995 την ίδια μέρα που αποκάλυψε και το μνημείο που ανήγειρε η Ενορία προς τιμήν των σφαγιασθέντων.

Δυο μαντινάδες από το ποίημα που διεκτραγωδεί τα θλιβερά συμβάντα είναι σκαλισμένες στο μάρμαρο πλάι στα ονόματα.

Τσίβλικ το λέγαν το χωριό

Κοντά στη Σελευκεία

Την Ξακουστή Μητρόπολη

Πέρα στη Μικρά Ασία

Νεκρούς ο μύλος γέμισε

Ο τόπος δεν τους βάνει

Κόκκινο απ αίμα βάφτηκε

Το διπλανό ποτάμι

Οι άλλοι δύο Ναοί είναι αφιερωμένοι στον Τίμιο Σταυρό.

Ο μεγάλος που είναι και καθεδρικός, το 1997 ανακαινίστηκε εκ βάθρων και επιχρυσώθηκε το τέμπλο

με προσωπική εργασία του εφημερίου πατρός Νεκταρίου

Ο παλαιός που εγκαταλείφτηκε στα 1963, αναστηλώθηκε το 1996, με συνδρομή όλων των Δαμανιανών, όπως αναφέρει η μαρμάρινη επιγραφή, είναι εξοπλισμένος και με αντικείμενα φερμένα από την πατρίδα, τρείς εικόνες και έναν σταυρό, όπως επίσης και με το πρώτο αντιμήνσιο της Ενορίας καθιερωμένο από τον Μητροπολίτη Κρήτης Τίτο τον Οκτώβριο του 1927.

Τα θυρανοίξια γίνανε στις 11 Σεπτεμβρίου 1996 με πανηγυρική Αγιορείτικου τυπικού αγρυπνία και αποφασίστηκε να εορτάζει κάθε χρόνο αυτήν την ημέρα με το ίδιο τρόπο προς τιμήν των εθνομαρτύρων.

Στα παλιά τα χρόνια πριν την Μικρασιατική Καταστροφή, στο χωριό ζούσαν μόνο τούρκοι και οι κοντοχωριανοί θεωρούσαν παλικαριά να τους κάνουν κάθε είδους ζημιά, από κλοπές μέχρι εμπρησμούς. Πολλές φορές οι τούρκοι κάτοικοι καταφεύγανε στην Μονή του Αγίου Γεωργίου για προστασία. Είναι γνωστή η ιστορία του Παπάνθιμου και του Χασάν. Ο καλόγερος έσωσε το Χασάν παλικαράκι και αυτός του το ανταπέδωσε κατά την διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας λευτερώνοντας τον, από τη φυλακή του Αϊδινίου.

Όταν έφτασαν μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1927 πρόσφυγες οι Τσιβλικανοί, οι ντόπιοι συνέχισαν την ίδια τακτική και αύξησαν τις παρενοχλήσεις με στόχο να τους εκδιώξουν επειδή τους θεωρούσαν τούρκους.

Αγνοούσαν ίσως ότι οι καταλήξεις επωνύμων σε ιάδης, Αντωνιάδης Βασιλιάδης, Αναστασιάδης και σε ίδης Πετρίδης είναι χαρακτηριστικό της ελληνικότητας, όπως και τα επώνυμα που προέρχονται από τα επαγγέλματα, του Χαλβατζή του Καλατζή με την προσθήκη του όγλου που σημαίνει γιός, γίνανε Χαλβατζόγλου και Καλατζόγλου. Θεωρώντας πως θα γινόντουσαν ευκολότερα αποδεκτοί από τους γύρω, αλλάξανε αρκετοί πρόσφυγες τα επώνυμα τους με κατάληξη σε άκης.

Οι νέοι κάτοικοι των Δαμανίων εργατικοί και ταλαιπωρημένοι από μια πενταετή αναζήτηση τόπου, δεν πτοήθηκαν, αντίθετα ξεχερσώσανε χωράφια και καλλιέργησαν νέες ποικιλίες αμπελιών. Φύτεψαν κήπους και για κάποια χρόνια ζούσαν μόνο από αυτούς, επειδή το οποιοδήποτε οικόσιτο ζωντανό έπαιρναν, σε λίγες ημέρες εξαφανιζόταν. Κτίσανε σπίτια στα ερείπια που άφησαν οι τούρκοι φεύγοντας κουβαλώντας πέτρες από γύρω-γύρω. Τότε καταστράφηκε και το αρχαίο ρωμαϊκό υδραγωγείο στην Κουρήνα.

Δεν άργησε να έρθει η Γερμανική κατοχή, που παρά το κακό που έκανε στην Ελλάδα γενικότερα, σύσφιξε και μόνιασε τους ντόπιους με τους πρόσφυγες στον κοινό αγώνα εναντίον του κατακτητή. Εκτός από τους νεαρούς που εντάχθηκαν στην εθνική αντίσταση και ειδικότερα στη ομάδα του καπετάν Μπαντουβά, στα Δαμάνια την περίοδο της Κατοχής, έβρισκαν καταφύγιο τα βράδια αντάρτες που κατέβαιναν απ' το βουνό. Όπως είναι φυσικό, όλος ο αντιστασιακός αγώνας είχε άκρα μυστικότητα, τα κρησφύγετα τους στο χωριό ήταν συγκεκριμένα.

Μετά τον Εμφύλιο στα 1950 ηρέμησαν τα πνεύματα. Με πολλούς κόπους και συνεχείς εράνους ξεκίνησαν να κτίσουν τον μεγάλο Καθεδρικό Ναό, στο οικόπεδο που το μισό χάρισε η Ιερά Μονή Επανωσήφη και το άλλο μισό ο Μιχάλης Βασιλειάδης. Το θεμέλιο λίθο έβαλε ο Ηγούμενος της Μονής Αρχιμαδρίτης Τιμόθεος Τσαγκαράκης και τα εγκαίνια έκανε ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης Ευγένιος στις 13 Νοεμβρίου 1969.

Μέχρι τότε εξυπηρετούτανε στο παλιό τζαμί που εγκαταλείφθηκε και θα περνούσε στην λήθη, αν δεν το αναστηλώνανε στα 1996.

Για κάποια χρόνια που λειτουργούσε και ως σχολείο με πρώτη δασκάλα την Ευαγγελία Δρακάκη. Το σχολείο μεταφέρθηκε στον χώρο που αργότερα έγινε νηπιαγωγείο στα 1933. Σήμερα είναι καφετέρια.

Νηπιαγωγείο και σχολείο σήμερα δεν λειτουργούν, κι όμως πενήντα χρόνια μετά την εγκατάσταση τους στο χωριό, οι Δαμανιανοί είχαν Δημοτικό σχολείο με 56 μαθητές και νηπιαγωγείο με 17 νήπια.

Με την είσοδο της νέας χιλιετίας άρχισαν οι απαλλοτριώσεις που άλλαξαν ολότελα το χωριό με την κατασκευή του φράγματος των Δαμανίων, με λεκάνη κατάκλυσης 120 στρέμματα. Στα εγκαίνια των εργασιών παραβρέθηκε ο νομάρχης κ. Δημήτρης Σαρρής. Η δημιουργία του φράγματος συμβάλλει:

- στην καλύτερη αξιοποίηση του νερού

-στον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα

- στην δημιουργία υδροβιότοπου στην περιοχή και

- στην αντιμετώπιση των πλημμυρικών προβλημάτων.

Η αξιοποίηση του νερού από τις καλλιέργειες συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγής και κατ' επέκταση του γεωργικού οικογενειακού εισοδήματος και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της περιοχής

Έτσι το χωριό έγινε παραλίμνιο.

Η λίμνη στα Δαμάνια είναι από τις πιο όμορφες που διαθέτει όλη η Κρήτη η οποία σε συνδυασμό με το γαλήνιο τοπίο τριγύρω αποτελούν μια θαυμάσια πρόταση για μια μικρή απόδραση όχι πολύ μακριά από το Ηράκλειο. Υπάρχει μονοπάτι και καλντερίμι περιμετρικά της λίμνης για περπάτημα και παρατήρηση των λουλουδιών αλλά και των πολλών πουλιών που ανακάλυψαν πολύ γρήγορα αυτό το νέο υδροβιότοπο.

Στη δυτική πλευρά της λίμνης υπάρχει μια μικρή προεξοχή στο έδαφος, ένας γήλοφος στην περιοχή που φέρει το όνομα Ζαβιανά πάνω στον οποίο έχουν βρεθεί αρχαιότητες, ακόμα και σήμερα μπορούμε να παρατηρήσουμε θεμέλια κτιρίων αλλά και όλη η περιοχή είναι γεμάτη από κεραμικά όστρακα.

Στις σημαντικές προσωπικότητες που έζησαν στα Δαμάνια, ξεχωριστή θέση κατέχει ο Αβραάμ Κουλτζής, ονομαστός Δάσκαλος της Βυζαντινής Μουσικής, που δίδασκε ακόμα και στο Μοναστήρι τους καλογέρους, εγγονός του οποίου είναι ο συνονόματος του και επί σειρά ετών πάρεδρος του Χωριού στον Δήμο Αρχανών-Αστερουσίων.

Τελειώνοντας την περιήγηση μας σε αυτόν τον ευλογημένο τόπο, προτρέπουμε όλους να τον επισκεφτούν και να απολαύσουνε την Αβραμιαία φιλοξενία των κατοίκων του.